De bank voorbij, geld voorbij

Ik zie hem nog staan. Half april 2013. Hermann – lichtjes in de ogen en theedoek in de hand, in het Kleiwegkwartier: ‘We hebben een bánk. Ongelooflijk!’

Inderdaad opmerkelijk. Arie heeft met Niek de Cyclos software – op advies weer van Sjaak – in een week aan de praat. Dam is in de lucht en gaat tien weken later live voor het Rotterdamse publiek. De rest van wat uitgroeit tot Kernteam Dam, druppelt binnen – Christine, Andreas, Bob, Cas, Arie zelf. Ikzelf heb rekening 43106.‘Niet nummer één of twee?’ zeurt mijn hoofd – ik blíjf kleinzielig bij tijden. Maar diezelfde stem vervolgt: óp naar een tweede portemonnee voor gewone mensen. Op naar binding tussen gebruikers in de buurt. Op naar geld dat dingen kan die de euro niet kan - kosten ervan op de sterkste schouders leggen bijvoorbeeld. ‘Geld moet weer plezier worden’ spreekt Cas in onze startfilm. Hup, op naar plezier, Dam!

Wel bank

Het duurt even voor ikzelf door heb wat we opzetten: een dienst waarbij rekeninghouders elkaar krediet verlenen. Dam houdt schulden bij die honderden rekeninghouders onderling aangaan. Het ziet eruit als geld en simpeler kan niet, maar ikzelf doorzie het pas na een tijdje. Sinds onze eigen app lijken we een bank, maar dan eentje die je mailt zodra je geld binnen krijgt. Een bank ook die betalingen meteen verwerkt – ook op Eerste Kerstdag of Suikerfeest. Fietsend door de stad peins ik hoeveel euro’s er op tussenrekeningen staan die al wel bij Pietje weg zijn maar nog niet bij Marietje staan. En bel je Dam, dan krijg je gewoon Christine. Of mij. Of iemands van ons team.

Geen bank

Juridisch geeft DNB - wie stopt zijn lidwoord nou in zijn afkorting? - Hermann ongelijk. Dam ís geen bank. Damsaldo ís geen geld. Wij houden bij hoe mensen onderling schulden aangaan en weer laten verdwijnen en beloven niet dat ze die voor Euro’s mogen inwisselen. Dan zijn we voor de wet geen bank. Het getal op je rekening heet dan geen geld. Grappig hoe hiermee de geschiedenis van geld juridisch in een pennenstreek reduceert tot de aller- allerlaatste periode ervan. De meest risicovolle misschien wel. Maar DNB bestaat pas 200 jaar. En etymologisch verwijzen vele bronnen naar begrippen die veel ouder zijn: gilde, broederschap, gezamenlijkheid, schuld aan de gemeenschap. Zo bezien is Dam meer geld dan die hele euro bij elkaar en zeker zoals die zich ontwikkelde vanaf einde jaren 1980.

Misschien ook maar beter, geen geld te zijn in tijden als de onze. Damrisico’s zijn wél beheersbaar. Dam blijft stabiel, ook bij een stationaire economie. Wij róepen niet alleen dat Dam net zoveel uitleent als dat het binnenkrijgt – bij ons ís dat zo. ‘De bank leent het geld dat zij in bezit heeft op haar beurt weer uit’ schrijft DNB op p62 van haar ‘Geschiedenis van het geld’. Het staat op één link afstand van de homepage. Lag het maar zo onschuldig, jongens. We zijn dus geen bank en Dam geen geld, maar onze app geeft je wel alle Harry’s om uit het kiezen als je mij wilt betalen en geen idee hebt wat mijn achternaam of bedrijf ook weer was. Eén klik en je betaalt. No IBAN codes. Ook qua human factors is Dam géén bank dus.

Dankbare figuranten voor lezingen

Stadgenoten stapten in bij aanvang. Anderen na een jaar. De laatsten eergisteren. Hun beweegredenen lopen uiteen. Nieuwsgierigheid. Extra geld. Een warm netwerk. Of de overtuiging dat variëteit bij geld nodig is, net als bij de energietransitie.

Dat niet ieder even snel gaat is logisch, maar de aarzelende gemeente Rotterdam gebruik ik inmiddels graag als ikoon van overheidsaarzeling op weg naar netwerk-governance. Als we 2015 voorzien als jaar waarin Rotterdam een rekening opent, lijkt dat prima haalbaar. Raadsvragen over Dam zijn gunstig. Wethouders tonen herhaald interesse en sporen ambtenaren aan met ons om de tafel te gaan. Nu, anderhalf jaar verder, hoe ik ook in ons rekeningbestand zoek – geen gemeente. Afgelopen herfst krijgen we uiteindelijk de verzuchting: ‘politieke risico’s te groot; vraag maar subsidie aan, een rekening openen lukt niet.’ Degenen die blokkeren spreken we niet eens. ‘Contact anders Aboutaleb, hij staat boven de partijen’ horen we tot twee keer toe.

Burgemeester Aboutaleb haalt de pers als hij oproept de macht van de stad te vergroten. Burgemeester, daar hoort ook de satéprikker bij die overal doorheen steekt en die zich met ál het andere bemoeit: uw geldsysteem. Historisch gebruik steden verrekensystemen naast elkaar. De wereldmunt die we nu hebben, lijkt me een uitzonderingsperiode die het niet als enige volhoudt. Gewoon doen en kijken wat het oplevert, zou ik u aanraden.

De bank voorbij, geld voorbij

Henk van Arkel – directeur STRO, producent van onze betaalsoftware – wees me op een toespraak van Mervin King uit 1999. King, toen Deputy Governor van de Bank of England: ‘Central banks may now be at the peak of their power […]. Extinction can not be ruled out […]. Successors to Gates will put Greenspan’s heirs out of business […].’ Na alinea’s over de veranderende verhouding tussen overheden, burgers en bedrijven schrijft hij: ‘Central banks in their present form would no longer exist; nor would money.’

En ikzelf? Ik voorzie een brede opbloei van verrekensystemen. Wie de energietransitie volgt kan zich daar van alles bij voorstellen. De éénwaarheidsperiode is daar allang voorbij. Dam – onze Dam - is vastbesloten in die periode van variëteit één van de pareltjes te zijn. De bank voorbij. Geld voorbij. Met maatschappelijke behoeften van dit moment als leidraad. ‘k Zou maar vast beginnen de Wet Financieel Toezicht te herschrijven. Kun je misschien die pdf toch nog laten staan, DNB.